به گزارش صراط بعد از تصمیم مجلس برای خروج بازرسان آژانس از ایران، دستگاه وزارت خارجه مذاکرات را برای تغییر چهارچوب همکاری‌ها با آژانس شروع کرد. روز شنبه سومین دور مذاکرات با آژانس آغاز شد و آن‌طور که وزیر خارجه گفته است، ایران به توافق روی چهارچوب جدید همکاری با آژانس نزدیک شده است. رسانه‌های خارجی اما ادعاهای دیگری مطرح می‌کنند. لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، به نقل از منابع مطلع فضای حاکم بر وین و گفت‌وگوهای میان دو طرف را چندان مثبت ندانسته و نوشت: «در بهترین حالت پیشرفت‌های جزئی حاصل شده است.»
این موضع‌گیری‌ها دو احتمال را تقویت می‌کند: یا مسیر مذاکرات بر مبنای خواسته‌های ایران پیش رفته و آژانس ناچارا با شروط ایران همراه شده و از این جهت آنها روند مذاکره را منفی و ایران آن را مثبت ارزیابی می‌کند؛ یا آنچه در فضای رسانه‌ای مطرح می‌شود، فاصله زیادی با محتوای مذاکرات دارد. بر مبنای کسب اطلاع «فرهیختگان» از منابع آگاه، مدل جدیدی که ایران و آژانس مذاکرات را در آن قالب ادامه می‌دهند، شامل تصمیم‌گیری در مورد ملیت بازرسانی است که قرار است از سایت‌ها بازرسی کنند و نکته دیگر سطح بازرسی‌هاست. این چهارچوب مدنظر ایران است، در حالی که آژانس خواهان بازگشت بازرسان بدون محدودیت و امکان بازدید از تمام سایت‌های هسته‌ای است.
IAEA خارج از پادمان تعهدی نمی‌دهد
بعد از کارشکنی‌هایی که برخی از بازرسان آژانس پیش از شروع حمله اسرائیل به ایران انجام دادند، از جمله درز پیدا کردن برخی از اسناد و گزارش‌های تاسیسات هسته‌ای ایران، مجلس قانون اخراج بازرسان آژانس را تصویب کرد که بر این اساس بازرسان می‌بایست ایران را ترک می‌کردند و بعد از آن ادامه همکاری با آژانس، مشروط به تأیید شعام و تضمین حفاظت از مصالح و امنیت ملی ایران شد. بعد از توقف جنگ، مذاکرات با آژانس برای چگونگی ادامه فعالیت آژانس شروع شد.
در این مدت، بازرسان آژانس تنها برای نظارت بر تعویض سوخت نیروگاه بوشهر در ایران حاضر شدند که در میان آنها هیچ بازرسی با تابعیت آمریکایی حضور نداشت. مذاکرات برای چگونگی شروع همکاری با آژانس همچنان ادامه دارد. روز شنبه رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعلام کرد که دور سوم مذاکرات میان ایران و آژانس با هدف «تدوین شیوه‌نامه اجرای تعهدات پادمانی در وضعیت جدید متعاقب حملات» برگزار شده است.
پس از آن، عباس عراقچی از نتایج مذاکرات ابراز امیدواری کرد و رسیدن به چهارچوبی جدید برای همکاری با آژانس را قریب‌الوقوع دانست. بر مبنای کسب اطلاع «فرهیختگان»، این مذاکرات برای اتفاق‌نظر روی «چهارچوب» همکاری است؛ به این معنی که آژانس هیچ تعهدی فراتر از پادمان نخواهد داد؛ چراکه هیچ تعریفی در قوانین آژانس برای حمله به تاسیسات هسته‌ای نشده و آژانس نیز حاضر نیست اقدامی فراتر از آن چهارچوب انجام دهد. در حال حاضر، مذاکرات در مرحله تعیین تعداد بازرسان و ملیت آنها ادامه دارد تا دقیقا مشخص شود که تعداد بازرسانی که قرار است از یک سایت هسته‌ای بازدید داشته باشند، چند نفر و از کدام ملیت خواهند بود.
در جست‌وجوی مواد غنی‌سازی‌شدۀ ایران
وظیفه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه برآورد دقیق از فعالیت هسته‌ای یک کشور و دریافت گزارش دقیقی از چگونگی انجام این فعالیت‌هاست. در حال حاضر، آژانس خواهان بازرسی و نظارت بر تاسیسات تخریب‌شده است، به این منظور که برآورد دقیقی از وضعیت تاسیسات هسته‌ای پیش از تجاوزات آمریکا و بعد از آن داشته باشد که علاوه بر تعیین میزان خسارت، روشن شود که مواد غنی‌سازی‌شده ایران کجا قرار دارند و آیا ایران آنها را انتقال داده یا خیر.
آژانس قطعنامۀ محکومیت حمله به تاسیسات را تصویب نمی‌کند
آژانس انرژی اتمی در حالی خواهان شروع همکاری‌ها با ایران و ادامه نظارت و بازرسی‌ها بر تاسیسات هسته‌ای است که هنوز حاضر به محکوم کردن حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران نشده است. ایران قرار است پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای محکومیت حمله به تاسیسات هسته‌ای را در نشست بعدی آژانس ارائه کند و برخلاف درخواست ایران برای محکوم کردن این حملات، آژانس با تصویب این قطعنامه مخالفت کرده است. سوال اساسی که در این میان وجود دارد این است که با وجود کارشکنی‌هایی که آژانس همچنان آن را ادامه می‌دهد، آیا تضمینی وجود دارد که شروع دوباره همکاری با آژانس آسیبی متوجه منافع و مصالح ملی ایران نکند؟
آژانس خواهان شروع کامل همکاری با ایران
در حال حاضر، آژانس خواهان بازگشت همکاری کامل با ایران است؛ به این معنی که علاوه بر بازگشت بازرسان، دوربین‌های آژانس نصب شود و اطلاعات دقیقی از محل نگهداری مواد غنی‌سازی‌شده به آنها ارائه شود. اما آنچه در جریان مذاکرات با آژانس ادامه دارد، گفت‌وگو در مورد تعداد بازرسان و ملیت آنهاست.
مذاکره در ازای تعویق ماشه
نکته جالب توجهی که در این میان وجود دارد، این است که شروع همکاری با آژانس یکی از مجموعه شروط اروپا برای تعویق فعال‌سازی ماشه است. دیگر شروط شامل مذاکره مستقیم با آمریکا، گفت‌وگو در مورد فعالیت‌های موشکی و امضای ماشه‌پلاس است. فارغ از آنکه ایران این شروط را خواهد پذیرفت یا خیر، بر مبنای کسب اطلاع «فرهیختگان»، روز گذشته تصمیم‌گیری‌هایی برای شروع مذاکرات با آمریکا گرفته شده تا همزمان با شروع مذاکرات، درخواست به تعویق افتادن فعال‌سازی ماشه تا به نتیجه رسیدن مذاکرات ارائه شود.
شروع همکاری برای یک دستاورد
شروع همکاری با آژانس یک آورده نقد برای ایران دارد و آن هم هموار کردن راه برای ادامه مذاکره است. ارائه اطلاعات در مورد میزان خسارت تاسیسات هسته‌ای، وضعیت ایران را از ابهام هسته‌ای خارج می‌کند و طبیعتا اطلاعاتی در اختیار آمریکا قرار می‌دهد تا بتواند برآوردی از موفقیت‌آمیز بودن یا نبودن حملات داشته باشد. با این حال، به نظر می‌رسد برداشت دستگاه وزارت خارجه این است که تنها راه برای جلوگیری از پیچیده‌تر شدن پرونده هسته‌ای ایران و بهانه‌جویی از طریق فعالیت هسته‌ای، ادامه مذاکره با غرب است و تنها راه‌حل برای جلوگیری از شروع تجاوز احتمالی به ایران را ادامه مذاکره و به نتیجه رسیدن یک توافق می‌داند.
نکته مورد توجه این است که طرف غربی با این برآورد که ایران در موضع ضعف قرار دارد، با خواسته‌های زیاده‌خواهانه پای میز مذاکره خواهد آمد؛ کمااینکه برخی از شروط مطرح‌شده در پیام‌های رد و بدل‌شده نیز این گزاره را اثبات می‌کند. طبیعتا اگر تیم مذاکره‌کننده ایران به دنبال به نتیجه رسیدن یک توافق است، باید زیاده‌خواهی طرف غربی را بپذیرد که پذیرش آن برخلاف منافع و مصالح ملی است و قابل پذیرش نخواهد بود. بر این اساس، ابهام اصلی همچنان به قوت خود باقی است: آیا شروع همکاری با آژانس منافعی بیش از زیان‌های آن خواهد داشت و خروج وضعیت هسته‌ای ایران از ابهام می‌تواند فعال‌سازی ماشه را به تعویق بیندازد یا خیر؟
IAEA شروط ایران را می‌پذیرد؟
شروطی که ایران روی میز مذاکره با آژانس گذاشته شامل بازگشت بازرسان با تعداد، سطح نظارت مشخص و ملیت خاص است، در حالی که طرف مقابل خواسته حداکثری یعنی بازگشت کامل همکاری‌ها پیش از شروع جنگ را مطرح کرده است. آنچه از محتوای مذاکرات بیرون می‌آید، اثبات می‌کند که پیشرفت‌های جزئی در معدود موارد حاصل شده است و رسیدن به یک چهارچوب همکاری در قالب پادمان دور از دسترس نیست. اما حتی با فرض آنکه همکاری با آژانس به‌صورت محدود آغاز شود، ضروری است ایران به نکات مهمی توجه کند.
نکته اول آنکه بازگشت بازرسان به مناطق تخریب‌شده برای برآورد میزان خسارات، طبیعتا زمینه درز اطلاعات تاسیسات هسته‌ای ایران را فراهم خواهد کرد و با توجه به آنکه آژانس سابقه روشنی در درز اطلاعات هسته‌ای ایران به رژیم صهیونیستی دارد، لازم است چهارچوب‌ها برای ادامه نظارت با در نظر گرفتن این سابقه روشن ادامه پیدا کند. تعریف پروتکل‌ها و چهارچوب‌هایی برای نظارت، از جمله اعمال محدودیت‌هایی برای جمع‌آوری اطلاعات، از مواردی است که می‌تواند اجازه سوءاستفاده از گزارش‌های آژانس را به حداقل برساند.